Ko ngā pou whakarae o te reo a Kā rāua ko Tāwhirimātea Williams kua whakanuia ki te tohu honore mātātuhi ki te whare wānanga o Waipapa Taumata Rau. Kua ono tekau tau rāua e ako nei i te reo Māori huri noa i te motu, mai i te whārua o Ruātoki tae atu rā ki Te Wānanga Takiura.
Ko te makiu tāngata i tae atu ki te whakanui i ngā mahi kua oti i a Tāwhirimātea rāua ko Kaa i roto i ngā tau.
Engari ko tā Tāwhiri he noho hūmārie tonu i runga i te whakaiti.
“I pātai mai ki a māua he aha te take kua whakaarohia e te wānanga kia hōmai i tēnei tohu. Kihai māua i aromatawai i ngā mahi kau oti i a māua tata tonu ki te 30 ngā tau ki muri. Ākene pea kei roto i te hōhitanga o ērā mahi te whakautu ki taku pātai,” tā Williams i kī ai.
Kua ono tekau tau te tokorua nei e whāngaihia ana te reo māori ki a ngāi pīkoko ki te reo me ōna tikanga, arā, ko te wānanga takiura o ngā kura kaupapa māori tērā i ahu mai i a rāua, ā, e hia kē nei ngā ākonga kua puta ā ihu me te reo hai reo kōrero.
Ko Koianake Sharples o Ngāti Kahungunu tētahi o ā rāua ākonga ō-mua kua hoki atu hai mema poari o Te Wānanga Takiura, ā, ko tāna e kī nei, he nui noa atu ngā pānga ki a rāua.
“He maha pea aku whai pānga ki te kaupapa nei engari, Papa Tāwhiri, Whaea Kaa he hoa tata ki a Papa Pita [ko ia] tōku Koroua. Nā rāua hoki tōku reo, nā rāua i whakatūhoe i tōku reo,”
Ko te reo māori te kai a ngā tauira kei ō rāua rekereke, ā, ko ngā karaehe rūmaki reo kotahi tau tērā e kaha whakakīia ana e te hunga ako i te reo māori.
Ko tā Koianake e wawatahia nei, arā tētahi wā kia whakamoea ngā momo kaupapa pēnei nā te oranga kē o te reo.
“Mōhio pai tātau ko te reo e ora pai ana ki roto i ngā kāinga. Ki tōku ruanuku o te kāinga, me tīmata i te kāinga, ka mutu, ko ā mātau tamariki he mea kapo, ehara i te mea whakaako, ehara i te mea ako, nōreira ka kapo noa, nā te maringi mai o te kupu ki ngā kāinga anō hoki i ngā kaupapa māori. Ko te tino moemoeā pea ko te whakamoea i ngā kaupapa reo māori nā te ora o te ao māori ki Aotearoa nei.”
Kātahi nei te tokomaha o ngā ākonga kua puritia ngā akoranga a Tāwhirimātea rāua ko Kaa i roto i ngā tau, pērā i a Mike McRoberts.
Hai ngā toki nei kua rerekē ake te reo nō tō rāua tīmatanga mai ki te ako i te tangata.
“Ki ahau rā kua rerekē te reo. Kua kore te reo o ngā Koroua Kuia o i o rātou wā, nā te kuhunga mai o ngā āhuatanga hou o te ao. Me tipu tonu te reo, me puta mai he kupu hou anō engari ki te puta mai he kupu hou, o ēnei rerenga kōrero hou kua mahue kē ētahi o te ao tāwhito. Nōreira kei te panoni haere kē tō tātou reo i runga i ngā āhuatanga, i ngā huringa o te ao.”
Koinei te pōtaetanga tuatahi o tētahi tokorua pēnei, ā, ko ngā hua kai te kitea whānuitia huri i te motu.